الف- بيولوژي حشره بيد:
حشره بيد پروانه كوچكي است با نام علمي tincola biseliella به رنگ زرد كه طول بدن آن 12-9 ميليمتر مي باشد . پروانه هاي ماده در طول 3-2 هفته از عمر خود در حدود صد تخم در محل تاخوردگي هاي فرش و يا ساير منسوجات پشمي مي گذارند . تخم هاي اين پروانه در يكي از مراحل عمر خود به صورت « لارو » در مي آيند ، اگر خسارات حاصل از بيد روي پشم شود و متوجه مي شويم خسارات توسط بيد بالغ نيست ، بلكه توسط نوزاد اوست ، يعني همان لارو كه براي رشد خود از پروتئين موجود در پشم تغذيه نموده و با تنيدن تار درروي پشم و حفر دالان هايي در داخل الياف به آن صدمه مي زنند و پس از تبديل شدن به بيد ، دوباره تخم گذاري مي كنند ، به اين ترتيب تعداد لاروها افزايش مي يابد .
يك حشره بيد قادر است پس از چهل نسل در حدود 42 كيلوگرم پشم را نابود كند و در نتيجه ميزان تخريب فرش نيز زياد مي شود
ب – روشهاي مبارزه با بيد :
با تمام خطرهايي كه بيد براي فرش دارد مبارزه با آن به طور كامل امكان پذير و آسان است . بيد از زمان قديم شناخته شده بود و در هر دوره اي روشهايي براي مبارزه با آن ايجاد شده بود ، اما به طريقه صنعتي و در مقياس بزرگ به كار گرفته نشده اند ، مانند سرد كردن با استفاده از مواد طبيعي . در ايران و برخي از نقاط دنيا مرسوم است كه فرشها را لوله و يا تا كرده و در ميان آن ها حبه هاي نفتالين و يا كافور قرار مي دهند تا بخارهاي متصاعده از اين مواد محيط زيست را براي اين حشره نامناسب سازد ، كه البته طريقه اي به نسبت قديمي ولي با ارزش و مفيد است .
- چهار روش عمده براي مبارزه با بيد وجود دارد :
1- مسموم كردن محيط تغذيه و تنفس لارو :
در اين روش از بخارات مسمومي استفاده مي شود كه براي لارو كشنده مي باشد . البته علاوه بر لارو خود بيد نيز از بين مي رود ، اما تخم بيد باقي مي ماند . پس كاربرد اين روش دائمي نيست . موادي كه در اين روش استفاده مي شود نبايد براي انسان مضر باشد ، مثلاً سيانيد هيدروژن(HCN) براي خود انسان نيز خطرناك است و نبايد بكار رود . در گذشته از گاز(SO2) براي اين منظور استفاده مي شده كه مقدار زياد آن نيز براي انسان مضر است.
امروزه از مواد آلي مثل نفتالين استفاده مي شود ، كه به دليل پايين بودن نقطه جوش آن در يك محيط بسته غلظت گاز آن افزايش پيدا مي كند ، بنابراين در يك فضاي بسته مانند درون يك چمدان كه لباسهاي پشمي داخل آن قرار دارد روشي ارزان و راحت است .
علاوه بر نفتالين ، ماده آلي ديگر به نام پارادي كلروبترن به كار مي رود كه عملكردي بهتر دارد ، بوي تند و زننده ندارد و بوي آن نسبت به نفتالين زودتر زدوده مي شود .از كافور نيز به عنوان ماده ضد بيد استفاده مي شود كه تاثير آن به مراتب از نفتالين و پارادي كلروبترن كمتر است و بر روي بيد قالي هم تاثير ندارد .
.jpg)
2- جلوگيري از خسارت بيد با روش سرد كردن :
در اين روش كالاي پشمي را در سرما نگهداري مي كنند ، مثلاً در انگلستان و آمريكا جهت نگهداري پوست خز از اين روش استفاده مي شود . در اين روش بيد از بين نمي رود بلكه به خواب مي رود و در صورت گرم شدن ، فعاليت خود را شروع مي كند ، تنها كاري كه مي توان انجام داد اين است كه با گرم كردن و سرد كردن متوالي لاروها را از بين برد . بعنوان مثال : كالا ابتدا در دماي (8- سانتيگراد ) و بعد در دماي (10 درجه سانتيگراد) قرار داده مي شود . اين عمل چند بار تكرار مي شود . بعد از تكرار اين عمل و از بين رفتن لاروها ، مي توان كالا را در دماي (5-4) درجه براي مدت زمان طولاني و به دور از آسيب بيد نگهداري نمود .
3- مسموم كردن بيد از طريق تماس با سم :
در اين روش ماده به كار برده شده باعث مسموم شدن و از بين رفتن بيد و لارو مي گردد . سم (D.D.T) كه مشتق از دي فنيل متان است ماده اي است ارزان قيمت و به ميزان (25/0-1/0) درصد براي ضد بيد كردن پشم استفاده مي شود . ثبات شستشويي ندارد يعني در اثر شستشوي كالا از بين مي رود . استفاده از آن در طبيعت ممنوع است كه به دليل غيرقابل تجزيه بودن آن مي باشد .
ماده ديگري كه به عنوان جايگزين آن به كار مي رود ، كلروفنيل كلرومتيل سولفور (CCS) مي باشد .
مواد به كار رفته در اين روش به صورت سطحي روي الياف مي نشيند و به مرور زمان از كالا جدا شده و يا بر اثر شستشو از بين مي رود .
4- استفاده از داروهايي كه بر دو قسم مي باشند :
الف – غير ماكول كردن كالا ( غير قابل خوردن كردن كالا )
گفتيم ساختار شيميايي پشم كراتين است ، يعني پيوندهاي دي سولفيدي بين زنجيره ها وجود دارد كه لارو اين پيوندها را شكسته و بعد زنجيره هاي پروتئيني را خورده و هضم مي كند . حال اگر اين پيوندها شكسته شده و با تركيباتي مانند فرم آلدئيد دوباره پيوند داده شوند ، به دليل تغيير نوع پيوند لارو قادر به شكستن اين پيوند نبوده و پشم برلاي لازو قابل خوردن نمي باشد .
ب – مسموم كردن لارو از طريق خوردن كالاي مسموم :
در اين روش پشم مسموم و آلوده مي شود كه در صورت خورده شدن پشم توسط لارو ، لارو از بين مي رود . اين مواد جذب پشم مي شوند و از ثبات شستشويي نسبتاً خوبي برخوردار مي باشند . از ويژگي هايي كه اين مواد بايد داشته باشند عبارتند از :
1- بر خصوصيات فيزيكي الياف ، مانند : زيردست و استحكام الياف اثر نامطلوب نداشته باشند .
2-رنگي نباشند ، زيرا باعث لگه گذاري بر روي پشم مي شوند .
3-از نظر شيميايي اثر سوء بر ثبات رنگ نداشته باشند .
4-براي انسان ايجاد حساسيت يا مسموميت نگنند .
5- قيمت آنها مناسب باشد .
تحقيقات دامنه داري براي مواد ضد بيد انجام گرفته كه مواد توليد شده تا حد امكان ويژگي هاي ذكر شده در بالا را داشته باشند . از جمله اين مواد مي توان به : سديم فلورايد ، آلومينيم فلورايد ، اسيد پتاسيم فلورايد ، آلومينيوم فلور و آنتيمون اشاره كرد كه بسياري از ويژگيهاي بالا را دارد و تنها ثبات شستشويي چندان بالايي ندارند .
امروزه از تركيبات آلي جديدي استفاده مي شود كه شبيه رنگهاي اسيدي ميلينگ بوده و حتي زمان رنگرزي مي توان همراه رنگ استفاده كرد .
- ضد بيد كردن پشم پس از بافت قالي :
در اين مرحله فرش با محلول شيميايي مناسب در درجه حرارت معيني كه در بروشور داروها مندرج مي باشد شستشو مي شود و سپس فرش را در دستگاههاي آب گير قرار مي دهند تا آب آن خارج شود و چنان چه در قالي شوئي هاي سنتي ايران مرسوم است ، آب آن را با بيلچه هاي مخصوص خارج كرده و اين عمل را چندين بار تكرار مي كنند تا پرزهاي فرش به طور كامل محلول شيميايي را جذب كنند و پس از اين عمل از شستشوي فرش خودداري كرده و آن را همانگونه خشك مي كنند .
-ضد بيدكردن پشم زمان رنگرزي :
اين روش به صورت يك مرحله و ترجيحاً دومرحله اي در زمان رنگرزي انجام مي شود ، آنچه مهم است PH مناسب و درجه حرارت و زمان مناسب مي باشد كه حدود 30 دقيقه در دماي (50-40) درجه مي باشد .
بايد ماده ضد بيد رقيق شود ، كالا از حمام خارج و ماده ضد بيد به طور يكنواخت در حمام اضافه و سپس كالا در آن قرار گيرد .
ضد بيد كردن پشم زمان پشم شويي :
مناسب ترين روش زمان پشم شويي است جهت ضد بيد كردن پشم ، زيرا در صورت ماندن در انبار به مدت زياد نگراني بابت بيدزدگي وجود ندارد و در هزينه ها نيز صرفه جويي مي شود . زيرا در يك مرحله صورت ميگيرد و نيروي كار نيز كمتر است و جذب ماده ضد بيد تقريباً صددرصد است و كيفيت عمليات ضد بيد مالي خواهد بود .
در اروپا برخي براي جلوگيري از صدمه حشره بير فرش ها را ميان صفحه هاي روزنامه كه محتوي مقدار زيادي هيدروكربورهاي نفتي است لوله مي كنند و به مدت هاي طولاني آن ها را به اين طريق محافظت مي كنند ولي مهمترين توصيه براي جلوگيري از بيدخوردگي فرش آنست كه هر روزه در صورت امكان با بارگذاردن پنجره ها و درب هاي اطاق ها و سالن ها براي مدتي به فرش ها جريان هوا داده شود .
امیدواریم هیچ وقت بید فرش خور وارد خونه شما نشه ولی اگر این اتفاق افتاد رفع بیدخوردگی تخصص ماست.
قالیشویی طهران